سلێمانی

(سلێمانی )بە ئینگلیزی  Slemani،بە عەرەبی( السلیمانیة) شارێکی کوردیی باشووری کوردستان و ناوەندی پارێزگای سلێمانییە كه‌ لەگەڵ ئێراندا ھاوسنوورە.

 

 

 

شاری سلێمانی لەپاش ڕاپەرینی ئازاری ١٩٩١ەوە فراوانبوون و پێشکەوتنێکی لەبەرچاوی بەخۆوە دیوە و بە ئارامترین و جوانترین و پاک و خاوێنترین و سەوزترین پارێزگاش دەژمێردرێت لە عێراقدا، بەو ھۆیەوە لە زۆربەی پارێزگاکانی دیکەی ئێراقەوە خەڵکێی زۆر ڕوویان تێکردووە و بووە بە پەناگەی ئەو ھاوڵاتیانەی کە لە خوارووی عێراق و ناوچەکانی ناوەڕاستەوە ڕوو دەکەنە ئەو شاره‌.

 

 

 

سلێمانی بە ھاوینەھەوارەکانی وەکوو ھاوینەھەواری ئەحمەدئاوا، سەرچنار، بەنداوی دووکان، سەرتەکی بەمۆ، کونەماسی، ئەزمڕ و قەرەداغ و چەندین ھاوینەھەواری دڵڕفێنی دیکەش بەناوبانگە ‌.بەنداوی دووکان و ده‌ربه‌ندیخان كه‌ دوو به‌نداوی گه‌وره‌ی عێراقن ده‌كه‌ونه‌ سنوری پارێزگای سلێمانی.

 

 

 

ئەم شارە لە ڕێڕەوی دامەزراندن و پەرەسەندن و پێدا چەسپاندنی خۆیدا لە کۆڕی شارستانێتی و پێشڕەویدا کۆمەڵێکی زۆر لە نووسەر و شاعیری باشی بۆ مێژوو ھێشتۆتەوە. لەوانە (نالی، مەحوی، پیرەمێرد، گۆران، مەولانا خالیدی نەقشبەندی، سالم، کوردی، ئەمین زەکی بەگ، فایەق بێکەس، زێوەر، تۆفیق وەھبی، وەلی دێوانە، کاک ئەحمەدی شێخ.. ھتد) و سەدان نووسەر و شاعیری تریش.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کەسایتییەکانی شاری سلێمانی

 

 

 

شاری سلێمانی لە ڕێڕەوی دامەزراندن و پەرەسەندن و پێدا چەسپاندنی خۆیدا لە کۆڕی شارستانێتی و پێشڕەویدا کۆمەڵێکی زۆر لە نووسەر و شاعیری باشی بۆ مێژوو ھێشتۆتەوە. بۆ سەردەمی بابان و دامەزراندنی شار و ماوەیەکیش لە ساڵانی دەوڵەتی عوسمانی ھەموو مەلا و زاناکان شاعیر و نووسەر بوون یان ھەموو شاعیر و نووسەرەکان مەلا و زانا بوون. بۆ پاش ئەو سەردەمەش مزگەوت لە بەخشینی شاعیر و نووسەر نەکەوت و قوتابخانەی تازەش گەلێک بلیمەتی بەخشی و مەڵبەندێکی وەکو زانستی وایکرد کە زۆر لە نەخوێندەواران بچنە ڕیزی شاعیران.

 

 

 

 

 

 

(نالی)١٨٠٠- ١٨٧٣ ھۆنراوەنووس.
(سالم) ١٨٠٠-١٨٦٦ ھۆنراوەنووس.
(مەحوی )١٨٣٠-١٩٠٦ ھۆنراوەنووس.
(موستەفا زیھنی )پاشا ١٨٣٨-١٩١١ ئەفسەری گەورەی دەوڵەتی عوسمانی.
(حاجی مەلا سەعید کەرکووکلی زادە) (١٨٦٦-١٩٣٧), وەزیری یاسا لە لە شانشینی کوردستان لە دەوڵەتی عوسمانی.
(مستەفا یامولکی )٢٥ كانونی دووه‌م ١٨٦٦ - ٢٥ ئایار ١٩٣٦, وەزیری پەروەردە لە شانشینی کوردستان لە دەوڵەتی عوسمانی.
(پیرەمێرد )١٨٦٧-١٩٥٠ھۆنراوەنووس و ڕۆژنامەوان.
(شێخ مەحموودی حەفید ) (١٨٧٨ - ٩ی ئابی ١٩٥٦), مەلیکی کوردستان (١٩٢٢-١٩٢٤)
(محەمەد ئەمین زەکی بەگ )١٨٨٠-١٩٤٨ مێژوونووس, سیاسەتمەدار.
(تۆفیق وەھبی )١٨٩١-١٩٨٤ زمانناس, و سیاسەتمەدار و ھۆنراوەنووس.
(شێخ نوری شێخ )ساڵح ١٨٩٦-١٩٥٨ ڕۆژنامەوان و ھۆنراوەنووس.
(گۆران )١٩٠٤-١٩٦٢  دامەزرێنەری ھۆنراوەی نوێ، ھۆنراوەنووس.
(ئیبراھیم ئەحمەد )١٩١٤-٢٠٠٠ ڕۆمان نووس, ھۆنراوەنووس و وەرگێڕ.
(محەممەد قودسی)  ١٩١٩-١٩٤٧ ئەفسەر لە سوپای کۆماری کوردستان.
(ئەحمەد ھەردی) ١٩٢٢-٢٠٠٦ ھۆنراوەنووس.
(حەپسەخانی نەقیب )١٨٩١-١٩٥٣ سیاسەتمەدار و خێرخواز.
(موحەمەد ساڵح دیلان )١٩٢٧-١٩٩٠ مۆسیقاژەنێکی دیار و ھۆنراوەنووس.
(ئەنوەر قەرەداغی) (1946), مۆسیقاژەن و ئاواز دانەرێکی دیار .
(شەھاب شێخ نوری )١٩٣٢-١٩٧٦سیاسەتمەداری کورد لە عێراق.
(جەمال نەبەز) لەدایکبوون ١٩٣٣ زمانناس.
(مەحمود عوسمان )لەدایکبوون ١٩٣٨ سیاسەتمەدار.
(شێرکۆ بێکەس )لەدایکبوون ١٩٤٠ ھۆنراوەنووسی سەردەم.
(نەوشیروان مستەفا )لەدایکبوون ١٩٤٤ سیاسەتمەدار.
(عوسمانی حاجی مارف)لەدایکبوون ١٩٥٤ سیاسەتمەدار, سکرتێری حزبی کۆمۆنیست.
(فریاد فازل عومەر )لەدایکبوون ١٩٥٠  پرۆفیسۆر لە زانکۆی فری بەرلین.
(ڕزگار محەممەد ئه‌مین) لەدایکبوون ١٩٥٨ دادوەر.
(بەختیار عەلی )له‌ دایكبوون ١٩٦٠ ڕۆمان نووس و ڕووناکبیر.
(بەرھەم ساڵح )لەدایکبوون ١٩٦٠ سیاسەتمەدار, سەرۆک وەزیرانی پێشووی ھەرێمی کوردستان.
(مەریوان وریا قانع )لەدایکبوون ١٩٦٦  ڕووناکبیر.
(دکتۆر ڕێبوار فەتاح ) ناسراویشە بە ڕێبوار مەریوانی  (لەدایکبوون ١٩٥٧) نووسەر, شارەزای ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

وەرزش

 

 

 

لە پێش دامەزراندنی یانەی وەرزشی سلێمانی لە سەرەتای ساڵی ١٩٥٦ لە زۆربەی گەڕەکەکاندا تیپی ئەھلی (میللی) ھەبووە. یاریگایەکی تۆپی پێ کە بە چیمەنی سەوز و پتر لە (٢٠،٠٠٠) بیست ھەزار کەس دەگرێت، لەسەر تازەترین شێوە نوێ کراوەتەوە لەسەر بوودجەی حکومەتی ھەرێمی کوردستان، وە ئێستا بە کۆبوونەوەی ھەموو یاریگاکان لە چوارچێوەی (مەلعەبەکە)دا ناونراوە "کۆمەڵگای یانەی وەرزشی سلێمانی" لە گەڕەکی چوار باخ.

 

 

 

یانەی وەرزشی سلێمانی یانەیەکی تۆپی پێی پیشەگەری عێراقیە. لە ساڵی ١٩٥٦دا دامەزراوە، یانەکە لە خولی بژاردەی عێراق یاری دەکات.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بازاڕ و قەیسەرییەکانی شار

 

 

 

لە دروستبوونی سلێمانییەوە بەردەرکی سەرا و دەوروبەری ناوەندی شاری سلێمانی بووە، بۆیە دوکان و بازاڕ زیاتر ئەو ناوەی گرتۆتەوە.مێجەرسۆن لە گەشتەکەیدا بۆ ناوچەی سلێمانی لە ساڵی ١٩٠٨ باسی خانی عەجەم و خانی غەفوور ئاغا و قەیسەری وەسمان پاشا و قەیسەری نەقیب ئەکات، واتە لە پێش ھاتنی مێجەرسۆنەوە ئەم خان و قەیسەرییانە لە سلێمانی ھەبوون، ئێستا تەنیا قەیسەری نەقیب وەک خۆی ماوە بەڵام خان و قەیسەرییەکانی تر نەماون و شوێنەکانیان ئێستا دوکان و بازاڕە، لە دوای ئەمانەوە کە سلێمانی فراوان بووە و شەقامی تیا دروستکراوە لە سەر شەقامە سەرەکییەکان و سەنتەری شار و گەڕەکەکاندا بە سەدەھا دوکان و بازاڕی تیادا دروستکراوە. خان و قەیسەرییەکانی سلێمانی لە سەرەتای سەدەی رابردوودا ئەمانە بوون:

 

 

 

ناوی شوێن	زانیاری
قەیسەری وەسمان پاشا	وەسمان پاشای کوڕی حەمە پاشای جاف دروستی کردووە و لە ساڵی 1974 دا سووتاوە و ئێستا جێگاکەی بازاڕێکی گەورەی لێ دروستکراوە.
قەیسەری نەقیب	شێخ مستەفای نەقیب کوڕەزای کاک ئەحمەدی شێخ دروستی کردووە و تا ئێستاش ماوە.
قەیسەری شێخ مەحمود	لە ساڵی ١٩١٦ دروستکراوە لە شوێنی مەیدانی برنجەکە بەرامبەر حەمامی سوورەت، ئێستا شوێنەواری نەماوە.
قەیسەری غەفوور ئاغا	لای مەزادخانەکەوە بووە، ڕووخاوە و ئێستا شوێنەکەی دوکان و بازاڕە.
خانی غەفوورئاغا	شوێنەکەی ئێستا کراوەتە بازاڕی مەحوی بەرامبەر خانەقای مەحوی.
خانی عەجەم	لە نزیک مەزادخانەکەوە بووە لە ناوبازاڕ و ئێستا شوێنەکەی کراوە بە دوکان و بازاڕە.
خانی عەبدولڵا درێژ	عەبدولڵا درێژ
خانی حاجی سەعید ئاغا	خۆی دروستی کردووە و موڵکی خۆی و دوو برایەتی.
خانە سووتاو	قادری کەریم دایەن دروستی کردووە و ئێستا بازاڕێکی گەورەی لە شوێندا کراوە بە ناوی بازاڕی خانەقا (بازاڕی جگەرە)وە.
خانی رسوومات	موڵکی حەمەئاغای برای حاجی سەعید ئاغا بووە.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ئەو پیشانەی مۆرکی سلێمانیان پێوە دیارە:-

 

 

 

ھەندێ کار و پیشە ھەیە کە ھەر لە زووەوە لە شاری سلێمانیدا کراوە و گرنگییان پێ دراوە، لەوانە:

 

 

 

1. ئاسنگەری
2. جۆڵایی
3. موتابچیەتی
4. چەرخی موو ڕستن
5. خەڕەک
6. کارگەچێتی
7. وەتراقچی
8. چەخماخسازی
9. شیرگەری
10. مسگەری
11. خومچێتی
12. زین و کۆپان