مامە یارە (١٨٠٤-١٨٩٦)  فەرماندەی لەشکری تۆپهاوێژی کۆشکی پاشایەتی بابان

 

مامە یارە یەكێك بوە لەپیاوە ئازاو لێهاتووەكانی شاری سلێمانی ‌و مێژووی تەمەنی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی نۆزدە، بەگوێرەی هەندێك سەرچاوەکان لەنێوان ساڵانی 1804 بۆ 1896دا ژیاوە، لاوێكی بەتوانا و دلێر‌و بەغیرەت بووە، هەربۆیە بووەتە جێی سەرنجی میرەكانی بابان ‌و بەهۆی تواناكانییەوە، لەناو لەشكری باباندا كراوەتە تۆپچی ‌و بەشداریی لەچەندین شەڕ و جەنگدا كردووە كە لەو سەردەمەدا كراون، هەمیشە سەرکردایەتی بەشێکی گرنگی سوپاکەی پێدراوە، كەسێكی هۆشیارو نیشتمانپەروەر بووە‌و زۆر دژی داگیركارانی عوسمانی ‌و قاجاری بووە، دانیشتووی گەڕەكی مەڵكەندی بووە. مامە یارە كە ساڵەهای ساڵە لەشاری سلێمانی گردێكی گەورەی بەناوەوە ناو نراوە، ناوی تەواوی (یار ئەحمەد كوڕی خدر بەگی کوڕی عومەر ئاغا کوڕی حەمە ئامان)ە ‌و خەڵكی گوندی (هۆنەرێنە)ی شارباژێڕە، کە یەکێکن لەبنەماڵە دێرین و بەناوبانگەکانی عەشیرەتی گۆران لەدەڤەری شارباژێڕ. مامە یارە كەسایەتییەكی ناسراوی سەردەمی میرنشینی بابان بووە، لەهەمانكاتدا سوارچاكێكی بەتوانا‌و نیشانەشكێنێكی كارامەو ئەفسەرێكی تۆپچیی لەشكری بابانەكان بووە، دواهەمین پلەی سەربازی  فەرماندەی لەشکری تۆپهاوێژی کۆشکی پاشایەتی بابان بووە لەسەردەمی (ئەحمەد پاشای كوڕی سلێمان پاشا)دا، دوای رێكەوتننامەی ئەرزڕۆمی دووەم لەنێوان قاجاری ‌و عوسمانییەكاندا لەساڵی 1847، هەردوو دەوڵەت رێككەوتن بۆ لەناوبردنی میرنشینە كوردییەكان، بۆیە سوپای عوسمانی هێرشی كردە سەر میرنشینی بابان لەنێوان ساڵانی (1849- 1850)دا بەهۆی زۆریی ژمارەی سوپای عوسمانی لەشكری بابان شكاوە‌و هەڵاتوون، بەڵام مامە یارە كە ئەو كاتە بەرپرسی كۆشكی میری بابان بووە، بەتەنها لەبارەگای سەرەكیی (ئەحمەد پاشا)ی میری بابان ماوەتەوە‌و هەڵنەهاتووە، بەڵكو زۆر ئازایانە بەرەنگاری سوپای عوسمانی بوەتەوە . كاتێك سوپای عوسمانییەكان بەرەو سلێمانی ‌و بارەگای میری بابان چوون بۆ تاڵانكردن ‌و وێرانكردنی شارەكە‌و دامەزراوەكان، مامە یارە زۆر ئازایانە بەتۆپ بۆردومانی سوپای عوسمانی دەكات ‌و بەرەنگاریان دەبێتەوە و بۆ ماوەیەكی زۆر رێگە نادات سوپای عوسمانی دەستیان بگات بەبارەگای سەرەكی، بەڵام كاتێك سوپای عوسمانی دەزانن بە تەنهایە، لەهەر چوار لاوە هێرش دەبەن بۆ سەر مامە یارە‌و دوای بەرگرییەكی زۆر ‌و گەیاندنی زیانێكی زۆری گیانی ‌و ماڵی بە عوسمانییەكان، بەهۆی ئەوەی هیچ كەسێكی لەگەڵدا نابێت ‌و بریندار دەكرێت ‌و تۆپەكەی لەكار دەكەوێت، سەرئەنجام دەستگیری دەكەن و بە قۆڵبەستكراوی دەیبەن بۆ لای (نەجیب پاشا)ی سەرلەشكری سوپا‌و والی عوسمانی، هەرچەندە ئەفسەر‌و سەربازەكانی سوپای عوسمانی داوا دەكەن سزای مەرگ بەسەر مامە یارەدا بسەپێنرێت، بەڵام نەجیب پاشا مامەڵەیەكی جیاوازی لەگەڵ دەكات ‌و لێی دەپرسێ‌ بۆچی بەرگریی كردووە‌و خۆی نەداوە بەدەستەوە لە كاتێكدا لەشكری بابان شكاوە و هەڵاتون، مامە یارەش زۆر چاونەترسانە وەڵامی دەداتەوە و دەڵێ‌: ئەو بەرگریی لەخاك ‌و نیشتمان كردووە‌و وا گۆش كراوە كە خۆی نەدات بەدەست سوپای بێگانەوە، بە تەنهاش نەبووە، بەڵكو شاخی گۆیژە و گردی گوڵان لە پشتی بوون، بۆیە هەموو هەوڵێكی بۆ ئەوە بووە هەتا دواسات بجەنگێ‌ ‌و ئەگەر كەرەستەی جەنگیی لەبەردەستدا بوایە، ئەوا بەردەوام دەبوو لە بەرگریكردن، بەهۆی ئەو ئازایەتی ‌و قارەمانێتیەیەوە والیی عوسمانی لە جیاتی سزادان، خەڵاتی مامە یارە دەكات و گوندی (كانی دڕكە)ی وەكو دیاری پێدەبەخشێت، بەڵام پێی دەڵێ‌: پێویستە سەرەتا رەوانەی ئیستانبوڵ بكرێت بۆ چارەسەركردن.

 

دوای ئەوەی مامە یارە رەوانەی ئیستانبوڵ دەكرێت ‌و لە نەخۆشخانە چارەسەر دەكرێت، دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، بەڵام دەوڵەتی عوسمانی رێگەی پێنادات، بۆیە بە ناچاری بۆ ماوەی چەند ساڵێك لە توركیا دەمێنێتەوە‌و بەردەوامیش لەلایەن بەرپرسە ئەمنییەكانەوە چاودێریی كراوە، دوای ئەوەی مامە یارە دەچێتە تەمەنەوە‌و عوسمانییەكان دڵنیا دەبن لەكۆتاییهاتنی فەرمانڕەوایی بابانەكان ‌و دەزانن مامە یارە توانای نەماوە، بۆیە رێگەی پێدەدەن بگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، دوای گەڕانەوەشی هەر دڵسۆزی گەل ‌و نەتەوەكەی بووە‌و لەشاری سلێمانی نیشتەجێ‌ بووە، بەڵام زۆر نیگەران بووە لەوەی عوسمانییەكان دەستیان بەسەر سلێمانیدا گرتووە، بەهۆی ئەوەش كە هیچ منداڵێكی نەبووە،  لەگەڕەكی گوێژەی شاری سلێمانی لەبینایەكی دوو نهۆمیدا بەتەنیا ژیاوە، خۆی لە نهۆمی سەرەوە دانیشتووە‌و نهۆمی یەكەمیشی كردووە بە ژێرخان ‌و ئەسپی تێدا بەخێو كردووە‌و تا كۆتایی تەمەنی سەرقاڵی كاری پەروەردەكردن ‌و ئەسپسواری بووە، لەسەر داوای خۆیشی هەموو موڵك و ماڵەكەی بـەخشیوە بە کوڕی یەکێک لە ئامۆزاکانی بەناوی (ئەحمەد ئاغای سلێمان) کە لە ناو خەڵکدا بە برازاکەم بانگی کردووە.  لەگرنگترین پاشماوەکانی دوای خۆی  دەمانچە تایبەتەکەیەتی کە تائێستاش لەلایەن بنەماڵەکەیەوە پارێزراوە. جگە لەدەمانچەکەی لەبەرئەوەی مامە یارە لەسەرەتای تەمەنیدا لەگوندی وەندەرێنە ژیاوە لەنزیک گوندەکە شوێنێکی تایبەتی هەبووە بۆ کارە تایبەتیەکانی خۆی و کە بە (کونە یارە) ناسراوەو تا ئێستاش وەک شوێنەوارێکی گرنگ لەلایەن بنەماڵەکەیەوە پارێزگاری لێ دەکرێت.

مامە یارە قارەمانانە دژی سوپای داگیرکەران جەنگاوە‌و لەناو گەلی كورددا رێزێكی زۆری لێگیراوە،  هەر بەو هۆیەشەوە بووەتە  یەكێك لە كەسە ناسراوەكانی سوپای بابان ‌و پیاوێكی ئایینپەروەرو لەخوا ترس بووە، چەخماخسازێكی دەست رەنگینیش بووە و لەو رێگەیەوە بژێویی پەیدا كردووە، بەپێی هەندێك سەرچاوە مامە یارە لەتافی لاوێتیدا هەموو بەیانییەك كە چووە بۆ راوكردن، لەگردی گوڵان فیشەكێكی تەقاندووە وەكو ئاماژەیەك بۆ دەرچوونی لەشار، ئێوارانیش كە گەڕاوەتەوە بەهەمان شێوە كاتێك گەیشووەتە گردی گوڵان فیشەكێكی تری تەقاندووە، چونكە ئەو گردەی زۆر خۆشویستووە‌و لەو شوێنەوە بەسەر شاری سلێمانیدا روانیویەتی، بۆیە پێش كۆچی دواییشی وەسیەتی كردووە لە گردی (گوڵان) لەبەشی سەرەوەی گردی سەیوان بنێژرێت ‌و ئەو شوێنە ببێتە دوا هەواری، دوای كۆچی دواییشی كەسوكار‌و هاوڕێكانی وەسیەتەكەیان جێبەجێكرد‌و لەگردی گوڵان لە رێوڕەسمێكی شكۆداردا ئەسپەردەی خاك كرا، خەڵكی سلێمانیش بەهۆی خۆشەویستییان بۆ مامە یارە‌و دڵسۆزییەكەی بۆ خاك ‌و نیشتمان، لەسەرەتای سەدەی بیستدا ناوەكەیان گۆڕی بۆ گردی مامە یارە، لەسەردەمی پیرەمێردی شاعیریشدا، كە لەنزیكەوە مامە یارەی بینیوە‌و سەرسام بووە پێی، گردی مامە یارە بووە شوێنی یادی ئاهەنگی نەورۆز‌و لەوێ‌ مەراسیمەكان بەڕێوەدەچوون، ئێستاش بووەتە نەریت ‌و ساڵانە لەیادی جەژنی نەورۆزدا بەشێكی زۆر لەخەڵكی سلێمانی لەگردی مامە یارە ئاگر دەكەنەوە‌و ئاهەنگ دەگێڕن ‌و چەندین چالاكیی جۆراوجۆر بەڕێوەدەچن.