پارێزگای سلێمانی

بەدواداچوونى مامەڵەكەت

پوختەیەك لە ژیاننامەی نوسەر و لێكۆڵەر محەمەدی مەلا كەریم

شەوی ١١ لەسەر ١٢ی ئازاری ٢٠١٧ محەمەدی مەلا كەریم نووسەر و وەرگێڕی دیاری كورد، لە تەمەنی 86 ساڵیدا لەشاری سلێمانی كۆچی دوای كرد.

محەمەدی مەلا كەریم كوڕی زانای گەورەی كورد عەبدولكەریمی مودەریسە و لە 14/8/1931 لە گوندی بیارەی هەورامان هاتۆتە دنیاوە.

خوێندنی حوجرەی فەقێی لە گوندی بیارەو لە مزگەوتی (حاجی حان) لە سلێمانی، لەسەر دەستی باوكیدا خوێندووە‌و، لە 1954 دا لێ‌ بۆتەوە.

سێ‌ منداڵی هەیە كچێك بەناوی (بیارە) و دوو كوڕەكەی تری بەناوەكانی (ژیوار و پیران).

هەر لە سەرەتای لاوییەوە حەزی لە رۆژنامە خوێندنەوە بووە، لە 1949 وە نووسینی بە عەرەبی لە هەندێ‌ رۆژنامەی بەغدادا بڵاو كردۆتەوە‌و, لە 1952ەوە دەستی بە بڵاوكردنەوە بە كوردی كردووە لە رۆژنامەی (ژین)دا كە مامۆستا گۆران بەڕێوەی دەبرد بۆ خۆشی لە بیارە گۆڤارێكی مانگانەی سیاسی، ئایینی، بۆ ماوەی ساڵێك، بەناوی (العروە الوثیقی)وە بەیەك دانە ژمارە دەركردووە، لە 1954یشدا لە سلێمانی لەگەڵا كۆمەڵێك فەقێی هاوڕێی كە یەكێتی قوتابیانی ئاینییان پێكەوە نابوو، گۆڤارێكی كوردییان بەناوی (دەنگی فەقێ‌)وە دەركردووە، كە پێنج ژمارەی لێ‌ دەرچووە‌و دەیانگەیاندە گەلێك لە شارەكانی كوردستانی عێراق.

لە ساڵانی 1953-154 دا لەبەر دەستی مامۆستا گۆراندا لە رۆژنامەی (ژین) كاری كردووە‌و گەلێ‌ بابەتی نووسراوو وەرگێڕدراویشی تێدا بڵاوكردۆتەوە.

لە ساڵی 1947 ەوە ئاشنایی لەگەڵا رۆژنامە‌و گۆڤارە ئاشكراو نهێنییە نیشتمانییەكان پەیدا كردووە‌و، رۆژنامەی (القاعدە) و (الاساس) و (الوطن) و (كوردستان)‌و (ئازادی) ی ناسیوە.

هەر لەو ساڵانەوە ئاشنایەتی لەگەڵا بەرهەمە پێشكەوتووەكانی جەمال الدین ئەفغانی‌و شێخ محەمەد عبدەو شێخ محەمەد رەزا پەیداكردووە.

لە ساڵی 1952 پێوەندی رێكوپێكی لەگەڵا رێكخراوەكانی حزبی شیوعی عێراق لە سلێمانی دەست پێكردووە، هەر لەو ساڵەوە بوو بە ئەندامێكی چالاكی لیژنەی ئاشتیخوازانی سلێمانی‌و تا لەكاركەوتنی لیژنەكە لە پایزی 1954دا زۆر بە گەرمی كاری تێداكردوە.

بۆ یەكەمین جار لە مانگی تشرینی یەكەمی 1954 دا لە سلێمانی گیراوەو حوكمی بەندی ساڵێك یا پێشكەشكردنی كەفیلی بۆ ساڵێك بەسەردا دراوە‌و, كەفیلەكەی پێشكەش كردووە‌و بەربووە.

لە نیسانی 1955 دا دیسانەوە بە تۆمەتی شیوعیەتی گیراوەتەوە‌و حوكمی دوو ساڵا زیندان‌و ساڵا‌و نیوێك چاودێری بەسەردا دراوە كە پاشان لە دادگای سەر لە نوێدا حوكمەكەی كراوە بە ساڵێك زیندان‌و ساڵێك چاودێری، ماوەی زیندانەكەی لە بەعقوبە‌و ماوەی چاودێرییەكەی لە بەدرە بەسەربردووە، لە زینداندا بەشداری لە مانگرتنێكدا لە خواردن كردووە كە 23 رۆژ‌و تاقێك درێژەی كێشاوە.

لە مانگی ئابی 1955 دا لە گرتووخانەی سەرای كەركوك نامەی ئەندامیەتی لە حزبی شیوعی عێراقەوە وەرگرتووە، بەڵام بە كردەوە لە 1953ەوە ئەركی ئەندامێكی پێشكەوتووی دیوە.

لە كەركوك تا سەرەتای 1959 لە كتێبخانەی گشتیدا كاری كردووە‌و، لە پاش شۆڕشی 14ی تەمموزەوە دەركردنی گۆڤاری (شەفەق)ی دراوەتە دەست، لە سەرەتای 1959وە چووتە بەغداو لە وەزارەتی ئیسلاحی زراعی دامەزراوە‌و، دوو ژمارەی گۆڤاری (هیوای)ی یانەی سەركەوانی كوردانیشی دەركردووە.

لە دوای نیسانی 1959 دا گەڕاوەتەوە كەركوك‌و لە ژێر چاودێری هاوڕێیان نافع یونس‌و ئەحمەد غەفوردا بووە بە بەرپرس‌و بنووسی رۆژنامەی (ئازادی) لقی كوردستانی حزبی شیوعی‌و، پاش رووداوەكانی كەركوك رۆژنامەكە گوێزراوەتەوە بۆ بەغداو ئەمیش لەگەڵی هاتۆتەوە‌و، تا داخستنی چالاكانە لەگەڵ كۆمەڵێك هاوڕێیانی وەك ئەحمەد دڵزار‌و گۆران حوسێن عارف‌و، شێخ حەسەنی بەرزنجی‌و حەمە كەریم فەتحوڵڵا لە ژێر چاودێری شەهید نافع یونسدا كاری لە دەركردنی رۆژنامەكە كردووە.

پاش داخستنی (ئازادی) گەڕاوەتەوە بۆ ئیسلاحی زراعی‌و لە دەكردنی بەشی كوردی گۆڤارەكەیدا تا داخستنی لە دوا دوایی 1962دا كاری كردووە، لەو ماوەیەدا لە چەند رۆژنامەی عەرەبیشدا نووسیویەتی‌و كتێبی (حاجی قادری كۆیی شاعیری قۆناغێكی نوێیە لە ژیانی نەتەوەی كورد)‌و دوو نامیلكەی تریشی لە چاپ داوە‌و شەرحی دیوانی مەولەوییەكەی (مەلا عەبدوكەریم)ی باوكی بە چاپ گەیاندووە‌و، چالاكانە لە یەكێتی نووسەرانی عێراق‌و دەركردنی گۆڤاری (ئافرەت)دا بەشداریی كردووە.

لە ساڵی 1963 تا رووخانی رژێمی بەعسی بە نهێنی بەسەربردووە‌و ئەو ماوەیەدا بە ساغكردنەوەی (شیرین‌و خوسرەو)ی خانەی قوبادی‌و بەشداریكردن شەرحەكردنی دیوانی مەحموی‌و چەند كارێكی تری ئەدەبی‌و رۆشنبیرییەوە بەسەربردووە.

لە ناوەڕاستی 1964 دا گیراوە‌و پاش چەند مانگ مانەوە لە گرتووخانەكاندا حوكمی پێنج سالَ زیندانی‌و سێ‌ ساڵ چاودێری بەسەردا دراوە كە سێ‌ ساڵی لە ماوەی زیندانەكە بەسەربردووە‌و پاشان بە تەقەلای بەڕێز مام جەلال بە فەرمانێكی كۆماری ئازادكراوە، ماوەی زیندانەكەی لە بەندیخانەكانی بەغداو رومادی‌و نوگرەو حیللە بەسەربردووە.

لەم ساڵانەی زینداندا ئەوەندەی پێی كرابێ‌ پێوەندی بە نووسینی عەرەبی‌و كوردییەوە لە رۆژنامەكاندا نەبڕیوە.

لە پێش دەرچوونی رێككەوتننامەی ئازاردا لەگەڵ كۆمەڵێك لە ئەدەیبان دەستەی ئامادەكردنی یەكێتی نووسرانى كوردیان پێكەوە ناوە‌و داوای رێگادانی ئەو یەكێتییەیان كردووە‌و، لە كۆنگرەی یەكەمی یەكێتیدا وەك ئەندامێكی سەربەخۆ بە دووەمینی زۆرترین دەنگ بووە بە ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری یەكێتی.

لە پاش دەرچوونەوەی (برایەتی)‌و (التأخی) چالاكانە لە هەردووكیاندا كاری كردووە‌و تا دەستپێكرانەوەی شەڕی كوردستان‌و هەروەها چالاكانە لە (الفكر الجدید)و (بیری نوێ‌)ێشدا كاری كردووە‌و تا داخرانیان، هەروەها لە رۆژنامەی (هاوكاری)‌و گۆڤاری (بەیان)یشدا چالاكانە كاری كردووە.

لە ساڵی 1973 دا چووەتە مۆسكۆ‌و ساڵا‌و نیوێك لە (ئامۆژگاری زانستە كۆمەلایەتییەكان) خوێندوویەتی.

لە دوای رووخانی رژێمی بەعس‌و تا گەڕانەوەی لە 2006دا بۆ سلێمانی لەهەردوو رۆژنامەی (التأخی)‌و (الاتحاد)دا مانگی سێ‌ چوار وتاری بڵاوكردۆتەوە.

كۆمەڵێك بەرهەمی ئەدەبی‌و سیاسی‌و مێژووییی هەیە وەك:

حاجی قادری كۆیی شاعیری قۆناغێكی نوێیە لە ژیانی نەتەوەی كورد.

چارەی راستی ناكۆیی ناو ریزەكانی گەل (وەرگێڕان)

(موجز تاریخ امراْ سوران)ی حوزنی موكریانی (وەرگێڕان)

ضو علی الوضع فی ایران (وەرگێڕان)

چەمكێكی مێژوویی هەورامان‌و مەریوان (وەرگێڕان)

جەنگاوەرێكی ڤێتنامی (وەرگێڕان)

دیوانی بێكەس

دیوانی بێخود

هەندێ‌ لای ئەو دیوەكەی بیری قانیع